Bạn có bao giờ thua trong một cuộc tranh luận dù… lý lẽ của mình không sai?
Rất có thể là bạn đã suy luận đúng, nhưng lập luận chưa đủ mạnh.
Vậy suy luận vs lập luận khác ra sao, và tại sao Designer cần biết về nó?
Suy luận là gì?
“Suy” là đẩy ra / mở rộng.
“Luận” là bàn bạc, phân tích, xem xét vấn đề.
“Suy luận” là dùng lý lẽ để mở rộng từ điều đã biết nhằm rút ra điều chưa biết.
Ví dụ: nhìn vào dữ liệu heatmap → phát hiện người dùng hay bỏ giữa chừng ở bước thanh toán → đoán rằng form quá dài.
Lập luận là gì?
“Lập” là dựng lên.
“Luận” là bàn bạc, phân tích, xem xét vấn đề.
“Lập luận” là xây dựng và trình bày lý lẽ nhằm chứng minh, bảo vệ hoặc thuyết phục về một quan điểm, ý kiến.
Ví dụ: “chúng ta nên rút gọn form thanh toán từ 6 bước xuống 3 bước, vì drop rate & user feedback đều chỉ ra người dùng cảm thấy phiền phức.”
Suy luận vs Lập luận
Một UX designer giỏi vừa phải suy luận tốt để khám phá ra problem, ra insight, vừa phải lập luận sắc bén để biến insight thành hành động.
Suy luận (đối nội)
Nói đơn giản nó là cách ta nghĩ, quá trình này giúp:
1. Cô đặc & chặt chẽ hoá những thông tin đã có >> tác động lên cách hiểu & ra quyết định.
2. Trong quá trình suy luận sẽ sản sinh ra câu hỏi, từ đó có thêm nhiều thông tin, nhiều góc nhìn hơn >> tăng khả năng phán đoán.
3. Nhận ra lỗ hỏng, điểm yếu trong suy luận của bản thân, để biết điều chỉnh, khiến cho mình “có lý” hơn. Mặt khác, suy luận mà chặt chẽ thì chính kiến & niềm tin sẽ cao hơn, có được 2 thứ này, nó giống như “kháng sinh” để mình bản lĩnh & vững vàng hơn trước các luồng ý kiến khác.
Các loại suy luận:
Lập luận (đối ngoại)
Nói đơn giản thì nó là cách ta diễn đạt.
Lập luận tốt sẽ giúp mình hình thành được mạch nội dung để khiến người nghe dễ follow theo, nó khiến người hiểu từ điểm a, b, c rồi liên hệ ra sao để ra được một kết luận >> người nghe nắm được ý của bạn tốt hơn.
Về các dạng lập luận mình nghĩ có xem thêm một cuốn sách khá hay là
“Show and Tell” của Dan Roam
(note: mặc dù sách không nói gì liên quan trực tiếp đến lập luận, nhưng nó mention đến cách diễn đạt, nó nói về 4 loại presentation ta rất hay bắt gặp trong công việc, và con người chúng ta có 3 loại sự thật...)
Cấu thành của lập luận
—Trích từ sách “Nhân sinh quan” của Hoàng Mạnh Hải
Luận điểm (point):
Là một ý kiến, một câu nói được người đưa ra cho là đúng. Luận điểm có thể là những điều mà nhiều người đã biết, cũng có thể là chưa ai biết.
Luận cứ (basis):
Là một điều đã được tin là đúng mà người đưa ra muốn dùng nó để chứng minh cho luận điểm của mình.
Lập luận (reasoning):
Là cách suy diễn, dẫn dắt từ ý này sang ý khác để cuối cùng đi đến kết luận. Lập luận đúng ta gọi là lập luận logic. Lập luận sai được gọi là lập luận không logic hay ngụy biện. Ngụy biện là “dùng cách lập luận không logic để chứng minh một điều đúng thành sai hay ngược lại, chứng minh một điều sai thành đúng”.
>> Từ khái niệm này, ví dụ tình huống mình thấy hữu ích để vận dụng là khi đánh giá các luận điểm của đối phương khi trao đổi, mình có thể tự hỏi:
Liệu các ý họ nói có make sense?
Liệu luận điểm đó có đang base trên luận cứ nào không, luận cứ đó có valid không, tại sao ta tin nó valid?
Liệu mình có cần thêm những luận điểm (POV) khác?
Quá trình suy luận/ lập luận
1. Tiền đề (Premises)
: Các lý do hoặc bằng chứng hỗ trợ kết luận.
2. Quá trình suy luận (Reasoning)
: Cách liên kết tiền đề với kết luận.
3. Kết luận (Conclusion)
: Quan điểm cuối cùng rút ra từ tiền đề.
📌 Note: khi tiền đề sai hoặc cách suy luận sai → kết luận sẽ sai
Lấy ẩn dụ: một món ăn không ngon có thể vì nguyên liệu (tiền đề - data, insight, problem framing…) không ngon hoặc do chế biến chưa tốt (suy luận- solution design, solution implement…).
Kết
Bài viết hơi dài, mình rất mừng nếu bạn đọc đến đây, mong là nó khơi thêm chút hứng thú gì đó để tìm hiểu thêm về nó, mình nghĩ đây sẽ là một “meta skill” mang tính leverage mọi thứ trong công việc & cuộc sống hiện tại đấy.
Riêng cho bối cảnh công việc, bạn dùng nó trong gần như mọi khâu, từ problem discovery → Framing → Explore solution → Evaluate solution → Design push back / propose.
Reference
Relevant Item
