Học cách hỏi
Nếu hình dung việc chúng ta questioning như bộ môn câu cá thì mục tiêu chúng ta ở đây là biết mình muốn câu được những con cá nào hoặc đơn giản chỉ là cứ bắt được thật nhiều cá.
Con cá
ở đây chính là thông tin, là một cái hiểu hay một cái biết gì đó.
Vùng nước
là kênh mà mình có thể tìm kiếm các thông tin đó, ví dụ như: bạn hỏi ai, từ sách, từ podcast, từ sự kiện, từ nhóm cộng đồng nào đó…
Có thể hình dung
sợi dây
là một chuỗi câu hỏi, mạch năng lượng… là một mối liên hệ gì đó để liên kết giữa con cá và bạn - cái cách để trích xuất được thông tin.
Một chút yếu tố
thời tiết
mang tính thời điểm, ngữ cảnh như: tâm trạng, bối cảnh, nhận thức ở thời điểm đó chẳng hạn.
Việc câu cá đòi hỏi sự kiên nhẫn cũng như kĩ năng, tính chủ đích trong việc chọn mồi câu, cần câu hay lựa vùng nước, thời tiết phù hợp, việc mình đọc tín hiệu cũng giống như nắm tâm lý đối phương, và việc mình kiểm soát sự kéo thả dây cũng giống như khả năng ứng biến trong cuộc trao đổi, tất cả đều tác động đến kết quả mình trích xuất thông tin.
Mình sẽ không biết “con cá” sắp cắn câu trông ra sao cho đến khi nó ra được khỏi mặt nước, và cũng không biết “con cá” đó đáng giá thế nào cho đến khi mình cho ra “thị trường” (dựa theo độ hiếm, độ cần) hoặc có “ngon” hay không (hợp khẩu vị mình hay không).
1. Các mục tiêu việc hỏi (con cá 🐠)
Hỏi để hiểu
— Khi mình cần tìm hiểu vấn đề hoặc tiếp thu kiến thức mới.
Hỏi để thăm do & kiểm chứng
— Khi mình cần sự xác nhận hoặc thăm dò, làm rõ những phán đoán, nhận định.
Hỏi để dẫn dắt lối suy nghĩ
— Khi mình là người khơi mở chủ đề và các câu hỏi có nghĩa vụ dẫn dắt từ thông tin A đến thông tin B,C,D gì đó. Sau quá trình suy luận này nó sẽ form lên được một kết luận gì đó. Ví dụ: ta có thể dùng câu hỏi để gợi mở đối phương suy nghĩ logic về một vấn đề gì đó, từ việc chính họ tự tìm ra câu trả lời sẽ giúp họ tự hình thành một quan điểm hay một kết luận gì đó (cái này nếu chủ đích tích cực thì ta gọi coaching, còn nếu chủ đích là tiêu cực thì gọi là manipulate nè, kaka).
Hỏi để phát hiện điểm mù
— Khi đặt câu hỏi đủ nhiều và các câu hỏi mang tính thách thức, ta sẽ bắt đầu góc nhìn đa chiều & sâu sắc hơn về vấn đề, từ đó phát hiện ra các điểm mù trong cách tư duy hiện tại. Ví dụ: “Thử nghĩ xem nếu chúng ta không có những rào cản hiện tại, thì solution hoàn hảo nhất sẽ trông như thế nào?”, “Tại sao, tại sao, tại sao,…”
2. Loại câu hỏi (mồi câu🪝 & sợi dây)
Câu hỏi mở (Open-ended questions):
là bất kỳ câu hỏi nào kích thích tư duy & mời người khác chia sẻ ý kiến và cảm nhận của họ. Tip: nên dùng câu hỏi “What” & “How” thay vì “Why”, vì why có thể nghe hơi phán xét hoặc buộc tội.
Câu hỏi đóng (Closed-ended questions):
như cái tên của nó, nó dùng để đóng lại vấn đề, để xác định thông tin cụ thể hoặc đưa ra quyết định nhanh. Thường là câu hỏi dạng yes/no.
Câu hỏi thăm dò (Probing questions):
dùng để
tìm hiểu sâu hơn về một chủ đề và khám phá những lý do hoặc động cơ cơ bản. Thường là câu hỏi “why”, “how”.
Câu hỏi dẫn dắt/ giả định (Leading questions):
là loại câu hỏi mà trong đó người hỏi cố ý hoặc vô tình gợi ý câu trả lời qua cách diễn đạt. Chúng thường chứa đựng một giả định hoặc ý kiến, khiến người trả lời bị ảnh hưởng và có xu hướng trả lời theo hướng mà người hỏi mong muốn. Ví dụ: “Bạn thích chức năng A hay B hơn?” (giả định rằng user đã thích và chỉ quan tâm đến hai chức năng này).
Câu hỏi giả thuyết (Hypothetical questions):
là một loại câu hỏi được đặt ra dựa trên một tình huống, hoàn cảnh hoặc kịch bản giả định nhầm kích thích tư duy sáng tạo, hiểu cách đối phương suy nghĩ, đánh giá & giải quyết vấn đề. Thường là câu hỏi “what if”, “what happen if”. Ví dụ: "Nếu bạn phải dẫn dắt một dự án lớn với thời gian rất ngắn, bạn sẽ bắt đầu từ đâu?”
Câu hỏi phản ánh (Reflective questions)
: kích thích tự đánh giá hoặc suy ngẫm lại hành động và quan điểm của bản thân. Ví dụ: “Thời điểm nào trong năm qua khiến bạn cảm thấy mình ở trạng thái tốt nhất?”
3. Hỏi cho khéo (đọc tín hiệu, thả câu & thu dây 🎣)
Nghĩa là mình biết cách giữ mạch câu chuyện, tạo tâm lý thoải mái cho đối phương, đặt được những câu hỏi để hiểu được cách đối phương hiểu vấn đề, đào sâu được cách họ suy luận, hiểu cái gì quan trọng với họ và tại sao. Một cái hay của hỏi khéo nữa là khả năng bạn có thể làm mỏng bức tường giữa mình & đối phương, điều này giúp thông tin họ sẵn sàng trao cho bạn nhiều & chân thật hơn.
Sau đây là 3 cách mình nghĩ nên làm và quan trọng nhất.
Lắng nghe đối phương (active listening):
lắng nghe với một sự tập trung, với một tâm thế muốn thấu hiểu, tò mò, điều này sẽ khiến đối phương cảm thấy được tôn trọng & có thiện cảm. >> là cơ hội để họ sẽ gạc bớt vài lớp băng để có tâm lý trả lời tốt hơn.
Biết cách phát triển câu hỏi từ câu trả lời của đối phương (follow-up question)
. Nó sẽ giúp mình khai phá được thêm nhiều thông tin hơn và có chiều sâu hơn, đồng thời để kiểm chứng tính xác thực của thông tin hoặc đánh giá xem câu trả lời đang được dựa trên luận điểm nào.
Khả năng linh hoạt & ứng biến điều chỉnh câu hỏi
dựa theo tâm lý đối phương. Điều này đòi hỏi mình chú tâm “nghe” ở những điều đối phương không nói ra (phi ngôn ngữ: thông qua ánh mắt, tone giọng, tốc độ, hành vi tay chân),… Ví dụ:
Đối phương trả lời dài dòng hoặc chung chung? → Đặt câu hỏi cụ thể hơn.
Đối phương né tránh? → Hỏi lại từ một góc độ nhẹ nhàng hơn.
Đối phương trầm tư? → Chờ đợi hoặc khuyến khích thêm.
Đối phương hào hứng → Hỏi thêm chi tiết để duy trì năng lượng
Nếu mình hỏi "Tại sao bạn làm vậy?" mà đối phương phòng thủ, hãy đổi sang "Bạn có thể chia sẻ thêm về điều gì đã dẫn bạn tới quyết định này không?"
Tóm lại
Để học cách hỏi, hãy tự trả lời các câu hỏi sau:
📌1. Mục tiêu của việc hỏi ở đây là gì?
2. Mình sẽ hỏi gì? Kịch bản?
3. Mình có đang hỏi đúng người, đúng thời điểm, đúng trọng tâm không?
4. Mình nên hỏi sao cho “khéo”?
Reference
Relevant Item
