Khi ai đó nói “bạn này có tiềm năng” hay như các bô lão thường nói “thằng này lớn lên sẽ ok”… mình tò mò sau câu nói mơ hồ ấy, họ đánh giá những gì để có thể đưa ra nhận định đó.

Lí do mình rất thích thú xem cách người già nhìn nhận vấn đề, vì họ có vẻ ít đánh giá bề mặt - những cái dễ thấy trước mắt (có thể là kết quả công việc, những “tạo tác” mà người khác phô ra), cái họ quan sát là những thứ rất “con người”, là quá trình, là hành vi, thái độ, là tính cách.

Vậy thì tính cách nào sẽ được đánh giá cao?

Chúng ta đều bị giới hạn bởi những thứ ta đang biết, nếu tưởng tượng ta là chiếc máy tính, thì input là những data ta đang biết và thuật toán là quá trình ta xử lý thông tin. Cả data & thuật toán đều có thể được nâng cấp lên một phiên bản tốt hơn nếu như ta chịu học hỏi, mày mò thêm data, tìm bug & cải thiện thuật toán.

Nên người có growth mindset sẽ chủ động cho việc đó, còn fixed mindset sẽ đóng cánh cửa đó lại và như một cổ máy luôn ở version 1, không nâng cấp gì thêm. Như câu nói “ếch ngồi đáy giếng”.

>> việc một con người chịu tò mò, học hỏi là tính cách sáng giá đầu tiên để được xem là “có tiềm năng”.

Chúng ta đều sẽ có thứ mình chưa biết, quan trọng là cách ta phản ứng với cái chưa biết như thế nào.

Tiếp đến là câu nói chắc hẳn ai cũng nghe qua “học & hành”. Vì chỉ khi “hành” mình mới gây ra một tác động gì đó với thế giới ngoài kia, các phản ứng/ phản hồi mới được trả về, từ đó cái gọi là kinh nghiệm, insight, thực tiễn mới được phát sinh.

>> Từ đó kiến thức mới được củng cố, mới thấm vào trong người & bản lĩnh mới được hình thành. Nên bạn thấy người già hay thích mấy đứa trẻ hiếu động, gan lì là vậy, vì tính cách này sẽ giúp bé đó có được nhiều bài học thực tế nhất.

Nếu bạn có nghe qua khái niệm tư duy nhanh & chậm, thì “biết suy nghĩ” đại diện cho việc suy nghĩ chậm, đó là lúc ta biết ngồi phân tích, ngồi phản tư và suy nghĩ lớp lan cho một vấn đề. Còn ngược lại tư duy nhanh là các phản ứng, hành động theo bản năng & điều này thường không dưới quyền kiểm soát của ta.

Người biết chậm lại một nhịp trước khi trả lời, trước khi hành động là người biết tính toán, biết suy xét, nó sẽ cho ra được những quyết định khôn ngoan, tối ưu hơn, và nó đòi hỏi cái nhìn hệ thống .

>> Đây là tín hiệu của một người sẽ ngày càng khôn ngoan & sáng suốt, họ có suy nghĩ để ra được các quyết định tốt hơn cho cuộc đời mình.

OK, các nết tính cách trên kia đã cho thấy ta có khả năng học, dám làm & suy nghĩ sâu, nó là những năng lực nội tại ta cần có nhưng cũng không thể bỏ qua yếu tố hệ sinh thái xoay quanh ta, đó là “môi trường”.

Môi trường tạo cho ta cơ hội được “thấy”, được “thử nghiệm” để phát triển giới hạn bản thân >> người dám nghĩ lớn sẽ cho mình cơ hội để mở rộng môi trường ấy, từ đó thúc đẩy bản thân vươn lên tầng “cái giếng” trong cuộc đời này. Và người dám nghĩ lớn, khả năng cao là cũng đã mang luôn trong mình tính chủ động, gan dạ thay vì ù lì, an toàn.

Chúng ta là giống loài bầy đàn, chúng ta tồn tại thì luôn cần đến những mối quan hệ xung quanh, ai đó cần kĩ năng của bạn, bạn cần lại kĩ năng của ai đó, cuộc trao đổi diễn ra… không thể tách rời.

>> Nên việc hiểu được sự liên hệ này khiến bạn dễ sống hơn, đó là lí do các kĩ năng như communication, influence, personal branding, leadership, cung cầu, thuyết trò chơi… luôn có chỗ đứng của nó dù trải qua bao nhiêu thập kỉ đi nữa.

Việc đánh giá ai đó “tiềm năng” hay không không chỉ nhìn vào kết quả họ tạo ra, mà còn nhìn vào năng lực nội tại, cốt cách của họ, nó cần đến cái nhìn sâu và dài hơi hơn, ta nhìn nhận nó như “giống mầm”, “đất trồng”… thay vì chỉ xét về “trái”, cái nhìn đó giúp ta thấy được “cái nhân” trong họ để phán đoán rằng họ có khả năng làm được việc ở tương lai hay không. Người “già” không những nhìn việc mà còn nhìn người.

Người khôn ngoan sẽ đánh giá quá trình họ đang đi liệu có đúng hướng hay không.

Đây mới là những thứ “sáng giá” ẩn chìm mà ta cần xem xét.