Sống trên đời này, ta liên tục phải “quan sát”, nó giúp ta tiếp thu thông tin, giúp ta tò mò & dùng những thông tin ấy cho việc hiểu ra gì đó, biết thêm gì đó.
Biết là vậy, nhưng gần đây, mình thấy mình bị overwhelm bởi có quá nhiều thứ cần quan sát, mình thấy còn quá nhiều thứ cần phải biết, phải hiểu, nên cũng đang nghĩ cách để có thể quan sát mọi thứ một cách có chủ đích & có sự kiểm soát hơn, xong mình nghĩ ra được matrix này thấy cũng khá thú vị >> qua nó mình biết được mình đang biết & không biết cái gì >> rồi mới cân nhắc xem cách tiếp cận nào là phù hợp cho từng loại “quan sát”.
Mình cần “quan sát” cái gì?
Nếu có thể phân loại các vùng thông tin để giúp ta hiểu được gì đó, thì mình nghĩ sẽ có ma trận như sau:
Mục tiêu: Ta cần chuyển mọi thông tin sang “Ý thức + Đã biết” nhiều nhất có thể, vì nó là kiến thức, là thông tin ta có để ta nắm quyền kiểm soát hơn, từ đó có cái hiểu sáng suốt hơn và nhiều sự cân nhắc hơn khi đưa ra được quyết định .
Vô thức + Chưa biết
Là những thứ bản năng, xu hướng hành động của chúng ta mà chính mình còn không nhận ra cho đến khi ai đó nói cho bạn biết hoặc tình cờ nhà khoa học nào đó khám phá ra và cho loài người biết.
Ví dụ:
Màu đỏ khiến tim ta đập nhanh & chú ý hơn vì liên quan đến máu, màu xanh dương khiến ta thấy tự do hơn vì nó là màu của bầu trời, của nước, từ xưa con người luôn tìm đến vùng nào có nước uống được để tụ tập sinh sống vì nó là một nguồn giúp duy trì sự sống & giúp tưới tiêu trồng trọt >> thấy nó là ta sẽ an lòng hơn.
Những câu nói mình hay lặp đi lặp lại mà bạn bè nói mình mới biết.
Vô thức + Đã biết
Là những thứ bạn biết được rồi, nhưng sẽ khó lòng mà kiểm soát nó hoạt động theo vô thức. Nên việc mình biết chỉ giúp ích cho việc mình nên set up môi trường xung quanh ra sao cho phù hợp hoặc tăng sự nhận thức thôi.
Để chuyển từ vô thức - chưa biết sang đã biết, có một bài tập mà chắc bạn cũng nghe đến: thiền & trí thông minh cảm xúc, feedback 360 độ, tự phản tư…
Lấy ví dụ:
Lúc nóng giận hay buồn bã, ta thường ra quyết định thiếu tính sáng suốt vì lúc đó ta chỉ tập trung vào những thông tin tiêu cực >> bạn rút kinh nghiệm, để bình tĩnh rồi mới hẳn cân nhắc việc quyết định.
Màu đỏ liên quan đến thức ăn nhiều hơn nên các brand fast food phần lớn chọn màu này để gây sự chú ý & tạo cảm giác thèm ăn.
Đôi khi trong vùng này ta còn có tự gọi là “trực giác”, ta không lí giải được nhưng nó ngầm báo hiệu ta gì đó.
Ý thức + Chưa biết
Câu nói này sẽ giúp bạn hiểu được term này hơn nè: “biết những thứ ta chưa biết đôi khi quan trọng hơn những thứ ta đã biết”.
Ví dụ:
Chắc mình đã nghe qua từ “lạm phát”, nhưng ta chỉ biết hậu quả của nó là làm đồng tiền mất giá, còn tại sao lại như thế, điều gì tác động lên lạm phát thì ta gần như mù mờ.
Giả sử mình đã biết đến chữ leader rồi, nhưng scope & responsibility và skills cần có thì mình không hề biết, vị trí đó có những bài toán, những khó khăn nào mình cũng không biết.
Việc quan trọng nhất với những thông tin vùng này là biết chọn cái gì để ta nghiền ngẫm thêm. Nếu biết chọn một cách có chiến lược, nó sẽ là nền móng rất tốt để mở rộng nhân sinh quan của chúng ta.
Ngược lại, nếu thấy không ý thức được ít thứ ta chưa biết quá có thể là mình thiếu sự quan sát, ù lì hoặc quá tự cao >> thế giới quan ta quá nhỏ hoặc ta tự giới hạn nó lại.
Ý thức + Đã biết
Này thì dễ hiểu rồi, chắc không cần giải thích thêm. Cái quan trọng nhất ở vùng này là cần nhận thức được:
Mình biết nó đến mức độ nào. Mình có cái nhìn hệ thống về nó không (nó được tạo thành như thế nào, nó có mấy loại, giữa nó và những thứ khác tác động thế nào…, nguyên lý hoạt động, bản chất nó là gì). Tip luyện tập ý thức thêm những thứ đã biết một cách sâu sắc hơn là research về “phương pháp luận”, “framework”.
Đừng tưởng mình biết hết, sẽ luôn có gì đó bạn chưa biết trong cái thứ bạn biết >> ta gọi đây là những điểm mù. Người thông minh sẽ biết cách để hạn chế điểm mù này, ví dụ như hỏi thêm ý kiến người khác, tự phản biện, nhìn ở nhiều angle, tiếp nhận góc nhìn trái chiều, nhìn sâu thêm hoặc rộng thêm 1 level nữa thì nó là gì…
Đây có thể là vùng mà mình sẽ muốn tốn nhiều effort nhất để nghĩ về nó, vì ta đã có sẵn những dự kiện, nó như một viên ngọc thô chờ được mài giũa, tại sao không tận dụng nó phải không? Có hàng tá thứ mình đã already biết nhưng chưa hề sâu. Ví dụ: “tiền là gì?”
Relevant Items
